«Գյումրիում ՔՊ-ն պարտվեց, որովհետև ընդդիմադիրները մի քանի «ճակատով» էին». Հակոբ Բադալյան

Քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանի թելեգրամյան գրառումը. «Գյումրու քաղաքապետի ընտրության առնչությամբ կա մի բավականին հետաքրքիր ասպեկտ:

Ի՞նչ ստացվեց: Կառավարող ուժը պարտվեց, որովհետև մյուս ուժերը, որոնք ընդդիմության դիրքերում էին, մասնակցեցին, այսպես ասած, մի քանի «ճակատով»: Հազիվ թե կասկած հարուցի այն, որ, օրինակ միասնական մեկ թեկնածուի պարագայում իշխանությանը կհաջողվեր ապահովել իր համար անհրաժեշտ հարաբերակցություն:

Ինչո՞ւ եմ անդրադառնում սրան: 2015 թվականից հետո Հայաստանում առ այսօր խոսվում է խորհրդարանական մոդելի անցման, այսպես ասած, վնասակարության, անցանկալի լինելու և այլնի մասին: Կա մտայնություն, որ նախագահական կամ կիսանախագահական մոդելը ապահովում է ուժեղ և արդյունավետ կառավարում:

Իմ խորին համոզմամբ, դա ավելի շուտ «իներցիոն» ընկալումների դրսևորում է, այդ տեսակետի կրողների հանդեպ ամենայն հարգանքով հանդերձ: Իմ գնահատականը բնականաբար սուբյեկտիվ է, ու հնարավոր է, որ պակաս հիմնավոր է:

Բայց փորձեմ այն հիմնավորել հենց թարմ պատկերով, որ կա Գյումրիում: Գյումրիում, ըստ էության, «հաղթել» է հենց «դասական» խորհրդարանական մոդելային տրամաբանությունը: Այսինքն, ուժերի «բազմանդամ» մասնակցությունը բերել է նրան, որ եղել է հանրային տրամադրությունների առավելագույն ներգրավում՝ ամեն մի ուժ շահագրգռված է եղել ընտրատեղամաս բերել իր ընտրողներին՝ առավելագույն թվով: Բերել ասելով՝ նկատի չունեմ ֆիզիկապես գնալ ու բերել, այլ քարոզչությամբ:

Արդյունքը եղել է այն, որ կառավարող ուժը թեև կարողացել է ապահովել առաջին ցուցանիշը, բայց ընդհանուր առմամբ չի կարողացել հավակնել քաղաքային իշխանություն ձևավորելու, քանի որ այդ խնդիրը կարողացել են լուծել ընդդիմադիր ուժերը:

Հիմա այ հենց սա պրոյեկցենք համապետականի վրա: Պատկերացնենք, որ երկրի թիվ մեկ մանդատը ոչ թե խորհրդարանական-ներկայացուցչականն է, այլ նախագահական: Դա նշանակում է, որ հարցի լուծումը հետևյալն է՝ որ մի ՄԵԿ սուբյեկտը հավաքեց առավելագույն ձայն, նա էլ ստանձնում է երկրի թիվ մեկ մանդատը: Որովհետև, որպես կանոն, եթե անգամ ընդդիմությունը միավորվում է մեկ թեկնածուի շուրջ, իշխանության համար՝ իր օրինական և ոչ օրինական ռեսուրսների համախումբով, միշտ ավելի դյուրին է լուծել այդ մեկի հարցը, քան մի քանիսի, այդ թվում նույնիսկ հետընտրական պրոցեսներում:

Խորհրդարանական կառավարման, երբ ամբողջը բաժանվում է մասերի, և ամեն մի առանձին մաս ինքնին դառնում է արդեն հնարավորություն, ըստ իս՝ բարձրացնում է քաղաքական պրոցեսների էֆեկտիվության հնարավորությունը:

Կա, իհարկե, այն փաստարկը, որ Հայաստանում կայացած չէ քաղաքական մշակույթը, համակարգը, կուսակցությունները: Այո, սրա հետ հնարավոր չէ համաձայնել: Բայց եթե դա խնդիր է խորհրդարանական մոդելի դեպքում, ինչո՞վ խնդիր չէ նախագահականի պարագայում: Ավելին, այն խորքային իմաստով ավելի խնդրահարույց է հենց նախագահականի պարագայում, քանի որ կուսակցական մեխանիզմը կամ հանգամանքը այդուհանդերձ ֆորմալ իմաստով կառավարման համակարգի հիմքում է, բայց, ըստ էության, դուրս է պատասխանատվությունից և ամբողջ պատասխանատվությունը կամ դրա ծանրությունը մնում է մեկ անձի՝ նախագահի վրա: Իսկ այդ անհամաչափ բաշխվող պատասխանատվությունը բերում է ոչ թե էֆեկտիվության, այլ համակարգային մուտացիաների, ինչն էլ, ըստ էության, տեղի է ունեցել Հայաստանում:

Մենք միշտ փնտրում ենք պատասխանը նախագահների լավը կամ վատը լինելու դաշտում, մինչդեռ դա մակերեսն է, իսկ խորքում խնդիրը հենց այն է, որ կա պետական համակարգի մի մոդել, եւ դրան բոլորովին չհամապատասխանող է պատասխանատվության բաշխվածությունը:

Խորհրդարանական կառավարման մոդելը պատասխանատվությունը կուսակցությունների դաշտ տանելու, կամ ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ կուսակցություններին պատասխանատվության դաշտ բերելու քայլ է: Այո, ընդամենը մի քայլ, անհրաժեշտ բազմաթիվներից: Բայց, կրկնեմ, դա հնարավորություն բացող քայլ է՝ հաշվի առնելով մյուս մոդելով Հայաստանի ընթացքի անարդյունավետությունը:

Ըստ իս՝ դարձյալ թյուր է մտածել, թե, օրինակ, պատերազմի, պարտության, Արցախի կորստի պատճառը խորհրդարանական մոդելն էր: Բոլորովին: Պատճառը կառավարող ուժի կոմպետենտության աստիճանն ու երկրում ընդհանրապես կառավարման ինստիտուտների կենսունակության աստիճանն էր, նաև ներքին հարաբերությունների որակն ու բնույթը:

Այդպիսով, Գյումրին, ըստ էության, ցույց տվեց, որ խորհրդարանական կառավարման մոդելը տալիս է ավելի արդյունավետ քաղաքական պրոցեսի հնարավորություն՝ իր բոլոր արատներով հանդերձ, որոնք ոչ թե, այսպես ասած, մոդելային են, այլ մշակութային, մտածողական ու արժեհամակարգային:

Պետք է խորացնել քաղաքական կուսակցությունների և դրանց առաջնորդների պատասխանատվության մեխանիզմը՝ այդպիսով շարժվելով դեպքի քաղաքականության ստվերային հատվածի սահմանափակում, բերելով «լույսն» ու «ստվերն» այդ իմաստով որոշակի օպտիմալ բալանսի, քանի որ հասկանում ենք՝ քաղաքականությունը չի լինում ընդհանրապես առանց ստվերի, ուզենք, թե ոչ, դուր գա մեզ, թե ոչ: Հասարակության խնդիրն է իրավիճակի առավելագույն վերահսկելիության համար շարժվել դրանց արդյունավետ բալանս ստանալու ուղղությամբ:

Խորհրդարանական մոդելն այդ ուղղությամբ մի հնարավորություն է»: