«Երևանը կարող է իրականում դառնալ թափանցիկ օդով քաղաք, եթե խնդիրն անվանենք իր անունով ու սկսենք գործել». Հայկուհի Հովհաննիսյան

Աշխարհագրագետ Հայկուհի Հովհաննիսյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է. «Երևանի վերջին տարիների «մշտական մգլոտությունն» իրականում մառախուղ չէ։ Դա օդում կախված պինդ մասնիկների բարձր խտություն է (PM₂․₅ և PM₁₀), որոնք արևի ճառագայթները ցրելով նվազեցնում են տեսանելիությունը։ Որպես աշխարհագրագետ՝ կարող եմ ասել՝ սա ոչ թե պահի տպավորություն է, այլ քաղաքային էկոհամակարգի լուրջ դժվարության նշան։
Երևանը գտնվում է կիսանապատային գոտում՝ թույլ բուսածածկույթով և հեշտ տրոհվող հողերով։ Այս ֆոնին շինարարական ակտիվությունը, բաց հողածածկ տարածքները և անխափան փոշու շրջանառությունը ստեղծում են նստվածքային մասնիկների մշտական աղբյուր։ Քամու ցանկացած շարժում հողի վերին շերտը բարձրացնում է օդ, իսկ այդ մասնիկներն արդեն ներգործում են շնչառական համակարգի վրա և երկար ժամանակ չեն ցրվում։
Քաղաքի ավտոմոբիլային ծանրաբեռնվածությունն ավելացնում է երկրորդային աղտոտիչները՝ ազոտի օքսիդներ (NOₓ), թուխ պինդ մասնիկներ, ֆորմալդեհիդ և օզոն։ Դրանք միանում են շինարարական և բնական փոշու հետ՝ ձևավորելով առողջության համար վտանգավոր աէրոզոլային միջավայր։ Մի քանի հատվածներում դիտվող ցուցանիշները հաճախ մոտենում կամ անցնում են ԱՀԿ սահմանային նորմերը։
Ձմռանը խնդիրը սրվում է ջերմային ինվերսիայի պատճառով, երբ գիշերը ձևավորված սառը օդային շերտը «կողպում» է աղտոտվածությունը՝ թույլ չտալով նրա վերախառնումը կամ դուրս հոսելը։ Սա նույն մեխանիզմն է, որը XX դարի կեսերին Լոնդոնում հանգեցրեց «Great Smog»-ին՝ հազարավոր զոհերով։ Մեր դեպքում մասշտաբները այլ են, բայց վտանգի բնույթը նույնն է։
Այս ամենի համադրությունը ձևավորում է այն, ինչ մենք առօրյայում նկարագրում ենք որպես «ծանր օդ», «մշտական մշուշ» կամ «մթնոլորտի խտացում»։ Իրականում դա օդի որակի հետևողական անկում է, որը պահանջում է համակարգային դիտարկում՝ ոչ միայն էկոլոգիական, այլև առողջապահական տեսանկյունից։
Բայց այս իրավիճակը չունի անլուծելի բնույթ։ Կան գործնական, գիտականորեն հիմնավորված քայլեր, որոնք կարող են էական փոփոխություն բերել․
1․ Քաղաքի կանաչապատման համակարգի ընդլայնում
Մեծածավալ այգիները և ծառապատ գոտիները նվազեցնում են փոշու վերելքն ու բռնում օդում կախված մասնիկները։ Բույսերի ծածկույթը բնական ֆիլտր է, և Երևանին անհրաժեշտ են ոչ թե փոքր պատահական կանաչ կղզյակներ, այլ լայնատարածքային, շարունակական կանաչ գոտիներ։
2․ Շինարարական աշխատանքների կարգավորում և վերահսկում
Մեր միջավայրի ամենամեծ փոշու աղբյուրը հենց բաց շինհրապարակներն են։
Պետք է․
• շինպատշգամբերը պահվեն փակ ձևաչափով,
• նյութերի տեղափոխումը լինի ոչ թե բաց բեռնատարներով, այլ ծածկով,
• տարածքները ջրվեն օրվա ընթացքում՝ նվազեցնելու airborne փոշին,
• խստացվեն ստանդարտները մասնիկների արտանետումների վերահսկման համար,
3․ Շինարարական օբյեկտների շուրջ պարտադիր ջրման և լվացման կայաններ
Շինհրապարակների անմիջական հարևանությամբ մետաղական «դրիշտարան» (ramket) կամ լվացման կայանների տեղադրումը թույլ է տալիս մեքենաներին դուրս գալ ոչ թե փոշով պատված անվադողերով, այլ մաքրված։ Սա կիրառվում է աշխարհի բազմաթիվ քաղաքներում և զգալիորեն կրճատում է նստվածքային փոշու տարածումը։
4․ Շինարարության սահմանափակում քաղաքային կենտրոնում
Ավելի ինտենսիվ շինարարությունը պետք է տեղափոխվի այն հատվածներ, որտեղ օդափոխությունը և տարածական ռեզերվը թույլ են տալիս՝ առանց շրջակա միջավայրի վրա նույն չափի ազդեցության։ Քաղաքի կենտրոնը այլևս չի «տանում» այս բեռը։
5․ Քաղաքային օդափոխման միջանցքների պահպանություն
Երևանը ունի բնական օդային ուղղություններ, որոնք բնականորեն ապահովել են օդի շարժը քաղաքով։ Եթե դրանք փակվում են բարձրաբերձ շենքերով, քաղաքը կորցնում է իր բնական «օդափոխիչը»։ Այդ միջանցքները պետք է պաշտպանված լինեն։
Այս ամենը միասին կարող է ոչ միայն նվազեցնել փոշու մակարդակը, այլև ստեղծել առողջավետ միջավայր՝ առանց մշտական մգլոտության և ծանր օդի։
Մաքուր օդը հասարակական հարմարավետություն չէ․
այն քաղաքային անվտանգության և առողջության հիմնարար չափորոշիչ է։
Երևանը կարող է իրականում դառնալ թափանցիկ օդով քաղաք, եթե խնդիրն անվանենք իր անունով ու սկսենք գործել գիտելիքին հետևելով»։