«Այն, ինչ Ադրբեջանը պահանջում է, վտանգավոր է». Վարդան Օսկանյան
222
Երեկ, 14:30
ՀՀ ԱԳ նախկին նախարար Վարդան Օսկանյանի ֆեյսբուքյան գրառումը․ «Բոլոր տրամաբանությամբ՝ այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքը» այլևս չպետք է լինի բանակցությունների առարկա, առավել ևս՝ գոյաբանական սպառնալիք Հայաստանի ինքնիշխանությանը։ Այն ծագել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հրադադարի հայտարարությունից, որտեղ նշվում էր Հայաստանով անցնող ճանապարհ՝ ըստ էության հայելային կառուցվածքով Լաչինի միջանցքի համարժեք, որը մի ժամանակ կապում էր Հայաստանը Լեռնային Ղարաբաղի հետ։ Սակայն այսօր Լաչինի միջանցք այլևս գոյություն չունի։ Չկա նաև Լեռնային Ղարաբաղ՝ իր հազարամյակներ շարունակ այնտեղ բնակվող հայ բնակչությամբ։ Այդ հայելային համադրությունը, որի միջոցով Ադրբեջանը փորձում էր արդարացնել իր պահանջները, վաղուց պետք է փլված լիներ՝ սեփական անհեթեթության ծանրությունից։ Այն, որ դա տեղի չունեցավ, միակ պատճառը Հայաստանի դիվանագիտության լիակատար ձախողումն է։ Երբ Լեռնային Ղարաբաղը ենթարկվեց էթնիկ զտման, Փաշինյանն ու իր կառավարությունը ոչ միայն չմերժեցին միջանցքի գաղափարը, այլ լռությամբ, խառնաշփոթ հայտարարություններով և վտանգավոր զիջումներով լեգիտիմացրին այն։ Ավելին՝ հենց Փաշինյանն անձամբ բազմիցս ամրապնդեց Ադրբեջանի նարատիվը՝ հայտարարելով, թե «Լեռնային Ղարաբաղը միշտ էլ եղել է Ադրբեջանի մաս»։ Այդ մի նախադասությունը նույնքան կործանարար էր, որքան ցանկացած ռազմական կամ դիվանագիտական պարտություն։ Այն ոչ միայն ջնջեց Հայաստանի դիվանագիտական դիրքերը, այլև քանդեց իրավական ու բարոյական հիմքերը՝ հետագա ադրբեջանական պահանջներին դիմակայելու համար, այդ թվում՝ «ինքնիշխան միջանցքի» գաղափարին Սյունիքի տարածքով։ Փոխանակ հակազդելու այդ նարատիվին՝ Հայաստանի վերլուծական և որոշ քաղաքական շրջանակները սկսեցին Սյունիքի մասին խոսել որպես գլոբալ ռազմավարական առանցք՝ պատկերացնելով այն որպես կենսական ուղի՝ Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցները շրջանցելու, Չինաստանի «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության, Թուրքիայի պանթուրքիստական հավակնությունների և Արևելք-Արևմուտք առևտրային երթուղիների սպասարկման համար։ Այս կերպ նրանք Ադրբեջանի ձեռքը տվեցին հենց այն աշխարհաքաղաքական արդարացումը, որի կարիքը ուներ երկկողմանի տարածքային ագրեսիայի համար։ Իրականությունն այն է, որ այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքը» նախևառաջ նեղ, շահադիտական պահանջ է Ադրբեջանի կողմից՝ անխոչընդոտ մուտք ապահովելու իր արտատարածքային Նախիջևանի մարզ։ Ցանկացած ինքնիշխան պետություն կարող է բանակցել տրանսպորտային հասանելիության հարցերի շուրջ։ Սակայն այն, ինչ Ադրբեջանը պահանջում է, շատ ավելի վտանգավոր է՝ միջանցք արտատարածքային կարգավիճակով, որտեղ բացառված կլինեն Հայաստանի օրենքները, մաքսային վերահսկողությունն ու անվտանգության մարմինների ներկայությունը։ Ոչ մի ինքնիշխան պետություն չէր համաձայնվի այդպիսի պայմաններին։ Եվ ոչ մի կոմպետենտ կառավարություն թույլ չէր տա, որ նման հարցն ընդհանրապես մնա օրակարգում։ Արտաքին քաղաքականություն իրականացնող ուժ, որը պաշտպանել կարող է ազգային շահերը, ոչ թե արդարացնի դրանց կորուստը, ի սկզբանե կարող էր չեզոքացնել այդ նարատիվը։ Միջանցքի խնդիրը հնարավոր էր ներկայացնել որպես տարածաշրջանային հաղորդակցության փոխադարձ վերագործարկման գործընթաց՝ հիմնված ինքնիշխանության և իրավազորությունների փոխադարձ հարգման վրա։ Եթե այս կառավարությունն իսկապես ռազմավարական խորաթափանցություն ունենար, ապա միջանցքի նարատիվը պետք է թաղվեր այն պահից ի վեր, երբ Լաչինի միջանցքն անիմաստ դարձավ։ Փոխարենը՝ Փաշինյանի անհամահունչ քաղաքականությունը և Հայաստանի հիմնարար շահերը պաշտպանելու անկարողությունը վերածեցին այս ոչխնդիրը ազգային ճգնաժամի։ Հայաստանին այժմ անհրաժեշտ է ամբողջական դիվանագիտական վերագործարկում։ Բազմաթիվ այլ հարցերի կողքին՝ այս հարցը պետք է ձևակերպվի որպես հաղորդակցության բացման տարածաշրջանային գործընթացի մաս՝ հիմնված ինքնիշխանության և իրավազորությունների լիարժեք փոխադարձ հարգման վրա։ Ցանկացած այլ լուծում դիվանագիտություն չէ։ Դա միակողմանի և անընդունելի զիջում է»:
