Իրանում կրկին հուզումներ են. Ալի Խամենեի նկարն այրած երիտասարդին մահացած են գտել

Իրանում կրկին բռնկվել է զայրույթի ալիք, այս անգամ՝ 20-ամյա ընդդիմադիր ակտիվիստ Օմիդ Սարլաքի մահվան կապակցությամբ, որը դարձել էր հոգևորականության դեմ անհնազանդության խորհրդանիշ։

Նրան մահացած են գտել Իրանի արևմուտքում, մեքենայի մեջ, գլխին՝ հրազենային վերք և ձեռքերին՝ վառոդի հետքեր։ Ոստիկանությունն արագորեն դա որակել է որպես ինքնասպանություն։ Այնուամենայնիվ, իրանական ընդդիմությունը վստահ է, որ երիտասարդն սպանվել է Գերագույն առաջնորդ Ալի Խամենեիի դիմանկարներն այրելու և տեսանյութն առցանց տեղադրելու համար։ Սարլաքի կողմից՝ մահից ընդամենը մի քանի ժամ առաջ նկարահանված տեսանյութն արագ տարածվել է իրանական սոցիալական ցանցերում։ Կադրերում երևում է, թե ինչպես է երիտասարդն այրում Խամենեիի լուսանկարները՝ լսելով Իրանի վերջին շահ Մոհամմադ Ռեզա Փեհլավիի ելույթը։ Իր վերջին գրառման մեջ երիտասարդը գրել է. «Որքա՞ն պետք է դիմանանք նվաստացմանը, աղքատությանը և մասնատմանը։ Հիմա ժամանակն է ցույց տաք ձեզ, երիտասարդներ։ Այս հոգևորականները ոչ այլ ինչ են, քան սև մակընթացություն, որի միջով Իրանի երիտասարդությունը պետք է լողա»։

Այս հրապարակումից մի քանի ժամ անց Օմիդը մահացել է։ Իշխանությունները շտապել են տեղի ունեցածը որակել որպես «ողբերգական ինքնասպանություն», և պետական ​​լրատվամիջոցները հեռարձակել են նրա հոր հետ հարցազրույցը, որը կոչ է արել քաղաքացիներին՝ «չհավատալ լուրերին» և «թողնել, որ հետաքննությունը կատարի իր գործը»։ Սակայն ակտիվիստները պնդում են, որ նրա հայրը խոսել է անվտանգության ուժերի ճնշման տակ։

Սարլաքի հուղարկավորությունը վերածվել է զանգվածային ցույցի։ Հարյուրավոր մարդիկ վանկարկել են «Մահ բռնապետին» և «Մահ Խամենեիին»։ Ոստիկանությունը պատասխանել է ձերբակալություններով, սակայն բողոքի ցույցեր են բռնկվել մի քանի քաղաքներում, այդ թվում՝ Սպահանում, Մաշհադում և Քերմանշահում։
Սարլաքի մահը նոր թափ է հաղորդել բողոքի շարժմանը, որը մոլեգնում է 2022 թվականից, երբ Մահսա Ամինին՝ երիտասարդ քուրդ կինը, սպանվել էր «բարոյականության ոստիկանության» կողմից՝ սխալ կերպով հիջաբ կրելու համար։ Այդ ժամանակվանից ի վեր տասնյակ ակտիվիստներ և լրագրողներ սպանվել կամ անհետացել են «խորհրդավոր հանգամանքներում»։

«Այն փաստը, որ այսօր Իրանում հրապարակայնորեն այրվում են Գերագույն առաջնորդի խրտվիլակները, բացարձակապես աննախադեպ է», - ասում է Բահար Գանդհարին, ԱՄՆ-ում գտնվող Իրանի Մարդու իրավունքների կենտրոնի հասարակայնության հետ կապերի տնօրենը։ «Նման արարքի համար կարող են բանտարկել, տանջել կամ պարզապես անհետացնել առանց հետքի։ Սա ենթադրում է, որ վախը մարում է, և որ երիտասարդ սերունդը այլևս չի վախենում զոհաբերել իրեն»։

Այնուամենայնիվ, ուսանող ակտիվիստները, որոնք ավանդաբար բողոքի ցույցերի շարժիչ ուժն են, դեռևս զգուշորեն են գործում։ Իրանի ուսանողական շարժմանը կից «Ամիրքաբիր» լրատուի խմբագիրը հայտնել է, որ համալսարանները խստացրել են վերահսկողությունը, ուստի ցույցերը ժամանակավորապես հետաձգվել են։ «Բայց սա երկար չի տևի, - հավելել է նա։- Իրանը լուրջ բողոքի ցույցեր է սպասում տարեվերջին։ Հազարավոր անմեղների սպանության վերաբերյալ հանրային զայրույթը մեծանում է, և հասարակությունը լի է վրդովմունքով։
Իշխանությունները փորձում են իրավիճակը վերահսկողության տակ պահել՝ ձերբակալելով ակտիվիստներին և արգելափակելով սոցցանցերը։ Սակայն Սարլաքի խորհրդանշական արարքը մարտահրավեր է դարձել Իրանի թեոկրատիայի հիմքին։ Այն հիշեցրել է, որ Իրանի թվացյալ հանգստության հետևում վտանգավոր ներքին սերնդային բաժանում է հասունանում՝ հին հոգևորական հաստատության և նոր, թվային և անվախ երիտասարդության միջև, ովքեր այլևս չեն հավատում նահատակության գաղափարին, բայց պատրաստ են մեռնել ճշմարտությունը խոսելու իրավունքի համար։

Մի երկրում, որտեղ նույնիսկ անզգույշ խոսքը կարող է կյանքեր խլել, Օմիդ Սարլակի կողմից վառված կրակը կարող է նոր գլխի սկիզբ դառնալ։ Պատահական չէ, որ երիտասարդի հուղարկավորության ժամանակ ցուցարարներից մեկը բղավեց. «Օմիդը այրեց բռնապետի դիմանկարը, հիմա մենք կայրենք խավարը»։