Հինգշաբթի, 28 մարտի, 2024 թ.
|
Ստեփանակերտում`   +8 °C

«Եկեղյաց Թիլ ավանում է ամփոփվել հայոց հզորագույն արքաներից մեկի աճյունը». Սիրեկանյան

«Եկեղյաց Թիլ ավանում է ամփոփվել հայոց հզորագույն արքաներից մեկի աճյունը». Սիրեկանյան
399
Ուրբաթ, 31 դեկտեմբերի, 2021 թ., 02:06

Պատմական նյութերի ուսումնասիրող Խաժակ Սիրեկանյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է. «Եկեղյաց Թիլ ավանում է ամփոփվել Հայոց հզորագույն արքաներից մեկի՝ ՊԱՊ ԱՐՇԱԿՈՒՆՈՒ աճյունը։
Թիլ ավանը հիմնադրվել է Մեծ Հայքի Բարձր Հայք աշխարհի Եկեղյաց (Անահտական) գավառում, Երիզա (Երզնկա) ավանից 8 կմ հյուսիս-արեւմուտք, Արեւմտյան Եփրատի աջ ափին, Սեպուհ լեռան փեշերին։ Հայաստանի հնագույն բնակավայրերից է։
Այստեղ անհիշելի ժամանակներից կառուցված էր Արամազդի դուստր Նանեի (ռազմի դիցուհի, ընտանիքի պահապանը, իմաստնության եւ ողջախոհության աստվածուհի) գլխավոր մեհյանը՝ Նանեական դիք անունով։ Չորրորդ դարում այն կործանվել է, սակայն Թիլ ավանն իր կրոնական կենտրոնի դերը շարունակել է պահպանել։
Գրիգոր Լուսավորիչն այստեղ հիմնել է Կաթողիկե եկեղեցին, որի շինարարությունն ավարտվել է Ներսես Ա Մեծի հայրապետության (353-373) օրերում։ Դ դարում Թիլը դարձել է Հայոց հայրապետների նստավայրը, ուր փոխնեփոխ իրար են հաջորդել 15 հայրապետներ։
Կաթողիկե եկեղեցին կործանվեց 650-ականներին՝ արաբական արշավանքների ժամանակ։ Այն այլեւս չվերականգնվեց եւ երկար ժամանակ հայտնի էր Հանգած Եկեղեցի անունով։ Ավելի ուշ կառուցվեց Թիլ վանքը։
1915-ին գյուղը գրեթե ամբողջությամբ թրքաբնակ էր, ուր ապրում էր շուրջ 200 թուրք ընտանիք՝ ավելի քան 2000 շունչ։ Վերջին հայերը Թիլը լքել էին 1896-ին՝ աբդուլհամիդյան ջարդերի ժամանակ։
Արեւմտյան Հայաստանում եղել են Թիլ անունով եւս տասը բնակավայր՝ բոլորը հայաբնակ։ Ըստ հայ պատմիչներ Ստեփանոս Ասողիկի եւ Սամուել Անեցու՝ Տուրուբերան աշխարհի Տարոն գավառի Թիլ ավանում է ծնվել Բյուզանդիայի Հայկական հարստության հիմնադիր կայսր Բարսեղ Ա-ն (Վասիլ Ա)՝ 867-886։
Այս բնակավայրը գտնվում էր Մուշից 23կմ արեւելք։ 1915-ի սկզբին ուներ 70 տուն հայ բնակիչ, շուրջ 500 մարդ»:

Աղբյուրը`   Խաժակ Սիրեկանյան