«Միացյալ Նահանգները կարող են շահագրգռված լինել Հորմուզի նեղուցի փակմամբ». Վահե Դավթյան

Քաղաքական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, էներգետիկ անվտանգության փորձագետ Վահե Դավթյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է․ «Պետք չէ բացառել, Միացյալ Նահանգները կարող են շահագրգռված լինել Հորմուզի նեղուցի փակման մեջ:
Իրավիճակն այնքան պարզ ու գծային չէ, որքան կարող է թվալ:
Այո, Իսրայելը կարող է դիտարկել նեղուցի փակումը՝ որպես հակաիրանական կոալիցիան ընդլայնելու առիթ, հատկապես՝ Ծոցի նավթ արտահանող երկրների կոնսոլիդացման միջոցով:
Սակայն արդյո՞ք դա կհանգեցնի ԱՄՆ-ի ուղիղ ռազմական միջամտությանը:
Դիտարկենք հարցը ավելի լայն՝ գեոտնտեսական տիրույթում:
ԱՄՆ-ն այսօր աշխարհի առանցքային գազ ու նավթ արդյունահանող երկրներից է: Ավելին՝ Թրամփի կողմից իրականացվող պրոտեկցիոնիստական էներգետիկ քաղաքականությունը նպաստում է համաշխարհային շուկաներում ամերիկյան ծագման ածխաջրածինների (հիմնականում թերթաքարային նավթ ու հեղուկացված բնական գազ) տեսակարար կշռի շարունակական ավելացմանը:
1973թ-ի միջազգային նավթային ճգնաժամից հետո սահմանված՝ ԱՄՆ-ից նավթի արտահանման էմբարգոն չեղարկվեց 2015թ-ին, իսկ արդեն 2017թ-ին Թրամփը հայտարարեց «the golden age of American energy dominance»- ի մասին՝ դեմփինգի միջոցով ամրապնդվելով մի շարք շուկաներում, նախ և առաջ՝ եվրոպականում:
Այսօր էլ, կլիմայի մասին Փարիզյան համաձայնագրերից դուրս գալուց հետո, Թրամփը հաջողությամբ ամրապնդում է ամերիկյան «կապույտ վառելիքի» դիրքերը Եվրոպայում, ինչը հատկապես արդիական է Ռուսաստանից իրականացվող մատակարարումներից կախվածության նվազեցման ԵՄ քաղաքականության համատեքստում:
Գանք Հորմուզ:
Նեղուցի պարալիզացումն անխուսափելիորեն կհանգեցնի նավթի միջազգային գների աճի, ինչի առանցքային շահառուներից կարող է հանդես գալ հենց Վաշինգտոնը: Այո, ինչպես գրել էի օրեր առաջ, ԱՄՆ-ն աշխարհի համար մեկ նավթ ներկրող երկիրն է, և կտրուկ գնաճը ռիսկային է առանց այդ էլ խարխլված ամերիկյան տնտեսության համար:
Սակայն Նահանգներն ունեն երկու անվտանգության բարձիկ:
Առաջինը սեփական նավթաարդյունաբերությունն է: Արտաքին շուկաներում ավելի բարձր գնով նավթ վաճառելով՝ Վաշինգտոնը կարող է կոմպենսացնել ներկրվող նավթի համար վճարվող բարձր գինը: Դա թույլ կտա ԱՄՆ-ին նաև պահպանել դիրքերը համաշխարհային շուկաներում: 1973թ-ի առաջին միջազգային նավթային ճգնաժամից առաջ Նահանգներն առավել քան կախված էին Մերձավոր Արևելքից իրականացվող մատակարարումներից: Այսօր այդ կախվածությունը նվազել է:
Երկրորդը նավթի ռազմավարական ռեզերվներն են: Ազգային ռեզերվներից զատ ԱՄՆ-ը կարող են նախաձեռնել Միջազգային էներգետիկ գործակալության ռեզերվից նավթի դուրսթողումը շուկա՝ գնաճը զսպելու նպատակով: Այս մեխանիզմը բավականին արդյունավ կիրառվեց 1991թ. Պարսից ծոցի պատերազմի, 2011թ. Լիբիայի քաղաքացիական պատերազմի, ինչպես նաև 2022թ. մարտին՝ ռուս-ուկրաինական պատերազմի մեկնարկից հետո:
Իր հերթին, Հորմուզի փակման դեպքում դադարեցվում է նաև հեղուկացված բնական գազի արտահանումը Քաթարից Եվրոպա: Հեղուկացված գազի ոլորտը դինամիկորեն զարգացնող ԱՄՆ-ի համար սա ևս լավ հնարավորություն է եվրոպական շուկաներում սեփական կշիռն ավելացնելու համար:
Ո՞վ է առավելապես տուժում Հորմուզի փակումից:
Իհարկե, հենց Ծոցի երկրները, հատկապես՝ վերոնշյալ Քաթարը, ինչպես նաև Քուվեյթն ու Բահրեյնը: Մերձավոր Արևելքի նավթ արտահանող մնացած երկրներն ունեն որոշակի լոգիստիկ այլընտրանքներ. Սաուդյան Արաբիան՝ Կարմիր ծովի տերմինալով, ԱՄԷ-ն՝ Ֆուջեյրայով, Իրաքը՝ թուրքական Ջեյհանով (թեև վերջինիս կախվածությունը Հորմուզից միևնույն է շատ բարձր է):
Նեղուցի փակումը կարող է հարված հասցնել նաև Չինաստանի տնտեսությանը: Հենց այստեղով է Իրանը օրական մոտ 2 մլն բարել նավթ արտահանվում Չինաստան (ս.թ. մարտի-ապրիլի դրությամբ): Հետևապես, Հորմուզի պարալիզացումը կարող է բխել նաև ԱՄՆ շահերից՝ Չինաստանի դեմ մղվող առևտրային պատերազմի շրջանակներում:
Մյուս կողմից, նեղուցի փակումը Իրանի համար կարող է գործիք հանդիսանալ Չինաստանից ավելի պրոակտիվ դիրքորորոշում ստանալու համար, ինչը հատկապես կարևոր է Հնկաստանի փաստացի հակաիրանական դիրքավորման պայմաններում ռազմավարական բալանսի ապահովման համար:
Փոփոխականները շատ են: Պարտիան՝ չափազանց բարդ:
Սակայն ի վերջո նեղուցի փակել-չփակելու հարցը կախված է այն բանից, թե որքան կսեղմվի օղակը Իրանի շուրջ: Էքզիստենցիալ պայքարի ժամանակ տնտեսական հաշվարկը դառնում է երկրորդական: Պետք չէ մոռանալ Իրանի ռազմավարական մշակույթի մասին, որի գնահատումը պրագմատիկ-կոմերցիոն դիրքերից միշտ չէ, որ թույլ է տալիս օբյեկտիվ պատկեր է ստանալ:
Միաժամանակ, դա քաղաքական կամքի հարց է: Չմոռանանք, որ 1956թ. Արևմուտքի ու Իսրայելի հսկայական ճնշումների ենթարկվող Եգիպտոսի առաջնորդ Նասերը, այնուամենայնիվ, ազգայնացրեց համաշխարհային տնտեսության համար շատ ավելի մեծ նշանակություն ունեցող Սուեզի ջրանցքը, որը փակ մնաց շուրջ հինգ ամիս»: