Սերժ Սարգսյանի՝ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինին ուղղված նամակը

Ինչպես հայտնել էինք, Կառավարությունը հրապարակել է Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման բանակցային գործընթացի փաստաթղթերը՝ ներկայացնելով նաև Սերժ Սարգսյանի նամակը, որի մասին ավելի վաղ հայտնել էր Նիկոլ Փաշինյանը:

Ստորև Կառավարության կայքում հրապարկված՝ 2016թ. օգոստոսի նամակի բովանդակությունն է՝ թարգմանությամբ. «Հարգելի Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ, Ռուսաստանի Դաշնությունը՝ որպես ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական ​​անդամ, հետևողականորեն ջանքեր է գործադրում աշխարհում կայունություն և անվտանգություն ապահովելու համար: Հայաստանը հիշում և բարձր է գնահատում Ռուսաստանի վճռական ներդրումը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության զինված փուլի դադարեցման գործում, ինչպես նաև նրա հետևողական քայլերը՝ կողմերի դիրքորոշումները խաղաղ կարգավորման նպատակով համաձայնեցնելու համար։

Ձեզ հետ մեր քննարկումներում բազմիցս նշել ենք, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացում անհրաժեշտ է ապահովել կողմերի միջև շահերի հավասարակշռություն յուրաքանչյուր փուլում, ինչը հատկապես արդիական է՝ հաշվի առնելով հասարակությունների շրջանում, ցավոք, կուտակված փոխադարձ անվստահության չափազանց բարձր մակարդակը: Մենք մանրամասն քննարկել ենք այս հարցերը 2014 թվականի օգոստոսին Սոչիում կայացած հանդիպման ժամանակ։

Ե՛վ Մադրիդյան սկզբունքները, և՛, այսպես, կոչված Կազանյան փաստաթուղթը, չնայած լիովին չեն բավարարում հայկական կողմերի պահանջներն ու սպասումները, այնուամենայնիվ, որոշակիորեն հավասարակշռված էին: Ինչպես գիտեք, Հայաստանը հրաժարվեց Կազանյան փաստաթղթի վերաբերյալ իր առաջարկներից և նկատառումներից՝ պայմանով, որ Ադրբեջանը նույնպես նույնը կանի։ Դժբախտաբար, Ադրբեջանի նախագահը, կրկին անտեսելով համանախագահ երկրների և միջազգային հանրության կոչերը, ներկայացրեց Կազանում նախկինում համաձայնեցված ձևակերպման տասից ավելի փոփոխություններ: Ավելին, Ադրբեջանը հրաժարվեց Մադրիդյան սկզբունքներից, որոնց վրա կողմերը աշխատում էին համանախագահ երկրների միջնորդությամբ 2007 թվականից ի վեր:

Մինչև վերջերս բանակցային գործընթացի տրամաբանությունը ենթադրում էր հակամարտության հետևանքների նվազագույն ռիսկերով և կողմերի համար հավասարակշռված վերացում՝ զուգահեռաբար նրա պատճառների վերացմամբ։ Ադրբեջանի ներկայացրած «սկզբում տարածքներ, հետո՝ բոլոր մնացած հարցերը» բանաձևը չափազանց վտանգավոր է։ Դրա իրականացման դեպքում Ադրբեջանը կարող էր ցանկացած փուլում առանց էական ռիսկերի իր համար դադարեցնել կարգավորման գործընթացը կամ փակուղի մտցնել այն՝ առաջ քաշելով չարդարացված, առավելապաշտական պահանջներ, մինչդեռ Հայաստանը և Լեռնային Ղարաբաղը կդառնային գործընթացի պատանդներ։

Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում Բաքուն միտումնավոր սրել է լարվածությունը հակամարտության գոտում, որն ի վերջո վերաճել է Լեռնային Ղարաբաղի դեմ լայնածավալ ռազմական ագրեսիայի այս տարվա ապրիլի սկզբին։ Ցավոք, նույնիսկ այսօր պաշտոնական Բաքվի մշտական սպառնալիքները, հրադադարի ռեժիմի խախտումների հաճախակիացումը, սպառազինությունների խախտված հավասարակշռությունը և համանախագահների անհասցե կոչերը կարող են կրկին սադրել ռազմական գործողությունների վերսկսումը։

Վիեննայում և Սանկտ Պետերբուրգում այս տարվա մայիսին և հունիսին անցկացված՝ Լեռնային Ղարաբաղին նվիրված գագաթնաժողովները որոշակի հույս էին ներշնչել, որ կարող են քայլեր ձեռնարկվել խաղաղ կարգավորման գործընթացի առաջմղման համար համապատասխան պայմաններ ստեղծելու ուղղությամբ։ Սակայն Բաքուն, ինչպես նախորդ բոլոր գագաթնաժողովներից հետո, որդեգրեց ծայրահեղ ապակառուցողական կեցվածք՝ հրաժարվելով կյանքի կոչել ձեռք բերված պայմանավորվածությունները՝ միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմների ստեղծման, ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչի հնարավորությունների ընդլայնման և հրադադարի պահպանման վերաբերյալ։

Ինձ խիստ անհանգստացրել է նախագահ Ալիևի կողմից Սանկտ Պետերբուրգի գագաթնաժողովի արդյունքների կամայական մեկնաբանությունը։ Նա հայտարարել է, թե իբր մենք պայմանավորվել ենք հանձնել նախ 5 շրջան, ապա՝ ևս 2 շրջան, և միայն դրանից հետո կքննարկվեն մնացած բոլոր հարցերը։ Սա կամ գործընթացը խափանելու նպատակով արված սադրանք է, կամ ապագայում իրենց պահանջված դիրքորոշումը հատատելու փորձ։ Այսպիսի զարգացումները բացառելու համար անհրաժեշտ է բացարձակ հստակություն ձևակերպումներում։

Ակնհայտ է, որ ուժի կիրառման մշտական սպառնալիքների, հայատյաց հռետորաբանության, վստահության միջոցների ապահովման վերաբերյալ ձեռք բերված պայմանավորվածություններից հետևողական հրաժարվելու ֆոնին չափազանց դժվար է փնտրել ու գտնել փոխզիջումներ։

Հարգելի՛ Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ, անչափ շնորհակալ եմ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացին նոր թափ հաղորդելու ձեր նախաձեռնության համար: Կցանկանայի կիսվել Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովի կողմից ներկայացված վերջին գաղափարների վերաբերյալ որոշ հիմնարար նկատառումներով։

Այս գաղափարները չեն ենթադրում որևէ փոխադարձ զիջում Բաքվից՝ ի պատասխան հայկական կողմերի կողմից ձեռնարկված լուրջ, շոշափելի քայլերի: Մեզ համար սա կնշանակեր Լեռնային Ղարաբաղի «անվտանգության գոտու» զգալի կրճատում և հակառակորդի զորքերի հետ շփման ներկայումս ամենակարճ և ամենաուժեղ ամրացված գծի զգալի երկարացում, ինչը կհանգեցներ արդեն իսկ խախտված ռազմական անհավասարակշռության: Իրական տարածքային զիջումը չի կարող փոխհատուցվել միայն համանախագահ երկրների կողմից Լեռնային Ղարաբաղի միջանկյալ և վերջնական կարգավիճակի վերաբերյալ հայտարարությամբ: Ըստ էության, Ադրբեջանը որևէ հստակ պարտավորություն չի ստանձնում Լեռնային Ղարաբաղում ապագա հանրաքվեի կամ Լեռնային Ղարաբաղի միջանկյալ կարգավիճակի վերաբերյալ:

Ես համոզված եմ, որ հինգ շրջան ստանալով՝ Ադրբեջանն ավելի ապակառուցողական կդառնար: Ակնհայտ է, որ Բաքուն, այս շրջանները ստանալով, հույս ունի հետագայում մեծացնել ռազմական և դիվանագիտական ​​ճնշումը Հայաստանի վրա, միաժամանակ հղում անելով իր ներքին օրենսդրությանը՝ հրաժարվել որոշում կայացնել Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակի վերաբերյալ։

Փաստացի, Ալիևը պահանջում է լուծել միայն սեփական խնդիրները՝ փոխարենը առաջարկելով միջանկյալ կարգավիճակի մշուշոտ տարբերակ և լիովին անհստակ, անորոշություններով լի հանրաքվեի հեռանկար։ Նա փորձում է վերանայել 2009թ. մայիսին ձեռք բերված և բազմիցս վերահաստատված հիմնարար պայմանավորվածությունները՝ ինչպես միջանկյալ, այնպես էլ վերջնական կարգավիճակի վերաբերյալ։ Չնայած մի հստակ բան կա՝ դա Ադրբեջանի ակնհայտ ձգտումն է խիստ սահմանափակել ապագա հանրաքվեի օրակարգը Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության շրջանակներով։

Անհամարժեք են նաև Ալիևի մշտական հղումները Ադրբեջանի սահմանադրությանը՝ իբրև արգելք Լեռնային Ղարաբաղում հանրաքվե անցկացնելու համար։ Դա Ադրբեջանի ներքին խնդիրն է։ Հայաստանում և Լեռնային Ղարաբաղում նման խնդիրներ ավելի քիչ չեն։ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը, որը դեռ 1991 թվականին՝ ԽՍՀՄ օրենսդրության և միջազգային իրավունքի լիակատար համապատասխանությամբ, հանրաքվեի միջոցով ինքնորոշվեց՝ որպես անկախ պետություն, ծանր կորուստների գնով պաշտպանեց այդ անկախությունը և ստեղծեց կենսունակ պետություն, հիմա ստանում է նոր, անորոշ ժամկետով հետաձգված հանրաքվեի առաջարկ։ Ավելին, Ալիևը բացառում է նույնիսկ հեռավոր ապագայում հանրաքվե անցկացնելու հնարավորությունը։

Կողմերը պետք է փնտրեն եղած խոչընդոտները հաղթահարելու ճանապարհներ, այլ ոչ թե փորձեն հիմնավորել փոխըմբռնելի պայմանավորվածությունների հասնելու անհնարինությունը՝ իրավաբանական պատճառաբանություններով։ Փոխզիջումները հնարավոր են միայն քաղաքական կամքի առկայության դեպքում։ Լավրովի գաղափարների իրականացման արդյունավետությունը կկայանա միայն այն դեպքում, եթե Ադրբեջանը հստակ ընդունի մի շարք շատ կարևոր ասպեկտներ, որոնք կենսական նշանակություն ունեն հայկական կողմերի համար։ Մասնավորապես, մենք կարծում ենք, որ անհրաժեշտ է. ապահովել Լեռնային Ղարաբաղի մասնակցությունը խաղաղ կարգավորման բոլոր փուլերին:
Շեշտել, որ հանրաքվեի միջոցով Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ազատ կամարտահայտությունը նշելու դեպքում «բնակչություն» եզրույթի տակ կհասկացվի այն մարդիկ, ովքեր բնակվել են Լեռնային Ղարաբաղում 1988 թվականին նույն համամասնություններով, որոնք գոյություն ունեին հակամարտությունից առաջ ԽՍՀՄ-ում անցկացված վերջին մարդահամարի համաձայն: Հանրաքվեին ներկայացվող հարցերը չեն ունենա սահմանափակումներ, ինչը ենթադրում է հնարավորությունը՝ ընտրելու ցանկացած կարգավիճակ (այս ձևակերպումը ներկա է բոլոր աշխատանքային փաստաթղթերում, որոնք դարձել են կողմերի բանակցությունների առարկան և փոխանցվել են ԵԱՀԿ քարտուղարություն՝ պահելու համար)։
Տեղեկացնել, որ Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակը որոշվելուց առաջ Քելբաջարի և Լաչինի շրջանները կմնան Լեռնային Ղարաբաղի ամբողջական վերահսկողության տակ։ Շեշտել, որ մինչև վերջնական կարգավիճակի որոշումը՝ Լեռնային Ղարաբաղին կտրվի «միջանկյալ կարգավիճակ»։
Օրենսդրորեն արձանագրել, որ Ադրբեջանին վերադարձված 5 շրջանները պետք է մնան ապառազմականացված։
Շարունակել հայտարարել, որ համանախագահող երկրները պետք է սկսեն ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում պատժամիջոցների ընդունման գործընթաց՝ այն կողմի դեմ, որը կխախտի հրադադարի ռեժիմը։
Զեկուցել, որ եթե Ադրբեջանը չկատարի իր պարտավորությունները, ապա համանախագահող երկրները կսկսեն Լեռնային Ղարաբաղի անկախության ճանաչման գործընթացը։
Ակնհայտ է, որ նույնիսկ այս հարցերի վերաբերյալ լիակատար պարզության դեպքում, կպահանջվեն լուրջ ջանքեր՝ հանրային կարծիքի նախապատրաստման համար Հայաստանում և Լեռնային Ղարաբաղում։ Առանց նման մանրամասնությունների, ծրագրի իրականացումը սկզբից իսկ դատապարտված կլինի ձախողման, փոխզիջման հեռանկարները տարիներ շարունակ կմերժվեն, և հակամարտության կողմերի միջև փոխադարձ անվստահության զգացումը կխորանա։

Հարգելի Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ, ես անկեղծորեն շնորհակալություն եմ հայտնում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավորման գործում ձեր անգնահատելի ջանքերի համար, որոնք հույս են ներշնչում համաձայնության և երկարատև խաղաղության համար։ Ուզում եմ ձեզ վստահեցնել, որ մենք չափազանց շահագրգռված ենք խնդրի արագ լուծմամբ և պատրաստ ենք իրական փոխզիջումների և պատմական հաշտեցման Ադրբեջանի հետ»։