«Քրեական վերաքննիչ բողոքների քննությունը գրավոր կարգով իրականացնելը իրավական անվտանգության խնդիր է». Ալեքսանդր Կոչուբաև

Փաստաբան Ալեքսանդր Կոչուբաևի ֆեյսբուքյան գրառումը․ «Քրեական վերաքննիչ բողոքների քննությունը գրավոր կարգով իրականացնելը իրավական անվտանգության խնդիր է։
Արդարադատության նախարարության կողմից շրջանառության մեջ դրված «Քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծով առաջարկվում է քրեական գործերով վերաքննիչ բողոքները, որպես կանոն, քննել գրավոր ընթացակարգով՝ սահմանելով որոշ բացառություններ և առավելագույնը 6+4 ամիս ժամկետ դրանց քննության համար։
Թեև նախագծի նպատակը արդարադատության արդյունավետությունը բարձրացնելն է, վերաքննիչ դատարանների ծանրաբեռնվածությունը թեթևացնելը, այնուամենայնիվ, մի շարք լուրջ խնդիրներ են առաջանում, որոնց անտեսումը կարող է վնասել արդար դատաքննության սկզբունքին։
Գլխավոր մտահոգությունները
1. Արդար դատաքննության իրավունքի սահմանափակում
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (ՄԻԵԴ) դատապաշտպանական պրակտիկայում բազմիցս շեշտվում է, որ քրեական գործերով անձը պետք է ունենա ոչ միայն բողոքարկման, այլև բանավոր լսման իրական հնարավորություն (օր.՝ Ekbatani v. Sweden, App. No. 10563/83)։
Գրավոր ընթացակարգը կարող է զրկել ամբաստանյալին՝ հատկապես անփորձ կամ սահմանափակ ռեսուրսներով անձանց, իր փաստարկները արդյունավետորեն ներկայացնելու, դատարանի առաջ պատշաճ ներկայանալու և բանավոր ելույթով ազդելու հնարավորությունից։
2. Իրավական «կանոն՝ բացառություններով» մոտեցման վտանգ
Չնայած նախագծում նշվում է, որ դատարանն իրավունք կունենա ինքնուրույն որոշել՝ վերաքննությունն իրականացվի բանավոր, թե ոչ, այդ որոշումը մնում է դատական հայեցողության դաշտում, ինչն իր հերթին կարող է հանգեցնել քմահաճ կամ անհավասար կիրառման պրակտիկայի՝ հատկապես պաշտպանվածություն չունեցող խմբերի նկատմամբ։ Ավելին, մինչդատական ակտերի բողոքարկման համար արդեն իսկ գործում է այդպիսի կանոն և գործնականում այն աշխատում է առանց բացառության։
3. Միջազգային փորձի հակադրությունը
• Եվրոպական պետություններում վերաքննիչ ատյաններում գրավոր ընթացակարգը կիրառվում է որոշ դեպքերում (օրինակ՝ Իտալիա, Գերմանիա), սակայն որպես լրացուցիչ, այլ ոչ հիմնական ընթացակարգ։
• Եվրոպայի խորհրդի հանձնարարականների շրջանակներում ընդհանուր դիրքորոշումն այն է, որ գրավոր քննությունը չպետք է դառնա ամբողջական փոխարինում՝ բանավոր լսումներին՝ հատկապես այն դեպքերում, երբ բողոքը վերաբերում է փաստական հանգամանքներին կամ նոր ապացույցների ներկայացմանը։
4. Արդյո՞ք լուծվում է ծանրաբեռնվածության հիմնախնդիրը
Դատարանների ծանրաբեռնվածության հարցը լուծելու նպատակով տեխնիկական միջոցները (էլեկտրոնային գործավարություն, թվայնացված դատական համակարգ, լրացուցիչ կազմերի ներգրավում) կարող են լինել ավելի իրավաչափ և կայուն լուծում, քան դատավարական իրավունքների կրճատմամբ գործընթացների «արագեցումը»։
Եզրակացություն
Այս նախագիծը կարող է ունենալ հակառակ արդյունքը՝ սահմանափակելով անձանց՝ արդար և հրապարակային դատաքննության իրավունքը։ Տեխնիկական և արդյունավետության նկատառումներով լուծումներ փնտրելիս պետք է խստորեն պահպանվի հիմնարար իրավունքների առաջնահերթությունը։
Այս մոտեցմամբ հնարավոր է ստեղծել դատարաններ, որոնք դառնում են «փակ գրասենյակներ», որտեղ որոշումները կայացվում են առանց հանրության ներկայության ու առանց դատական ճշմարտության վերհանման լիարժեք գործընթացի։
Պետությունը, հատկապես քրեական գործերով, պարտավոր է հիշել՝ խոսքը միայն գործերի քանակի կամ ժամկետների մասին չէ, այլ մարդկանց ճակատագրերի և իրավունքների մասին»։