«364 թ-ին հռոմեական կայսր Վալենտ II-ը հրամայեց ձերբակալել Ներսես I Մեծին». Մհեր Հակոբյան

Ռազմական հարցերով վերլուծաբան Մհեր Հակոբյանի ֆեյսբուքյան գրառումը. «364 թվականի փետրվարի 17-ին, չկառավարելով նույնիսկ մեկ տարի, Անկյուրայի մոտակայքում հանկարծամահ եղավ այդպես էլ որևէ դրական բան անել չհասցրած, բայց փոխարենը ՀՍԿԱՅԱԿԱՆ ՎՆԱՍ հասցրած Հովիանոսը (363-364), որը, հիշենք, 363 թ-ին կնքել էր «Ամոթալի հաշտություն»-ը և ոչ միայն Պարսից թագավորությանն էր զիջել Հռոմեական կայսրության արևելյան կարևոր տարածքներ, այլև՝ մենակ էր թողել Մեծ Հայքի թագավորությանը։ Դրանից հետո Հռոմեական կայսրության կայսր հռչակվեց զինվորական դասից սերող Վալենտինիանոս I-ը (364-375), որը կարճ ժամանակ անց, իր վրա վերցնելով կայսրության արևմտյան հատվածի կառավարումը, արևելքում կայսր հռչակեց եղբորը՝ Վալենտ II-ին (364-378)։ Հայերը փաստորեն շփվելու էին ամենից առաջ հենց այս համակայսեր հետ և վերջինիս հետ հարաբերություններ հաստատելու համար էլ, ահա հենց, 364 թվականի մայիսին Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Ներսես I Մեծը (353-373) ներկայացավ Վալենտ II-ին։
Այժմ դժվար է ասել, թե ի՞նչը հարուցեց արիոսական դավանանքին հետևող կայսեր դժգոհությունը, չնայած ԱԿՆԱՐԿՆԵՐՆ ԱՄԵՆԻՑ ԱՌԱՋ ԱՐՎՈՒՄ ԵՆ ՀԵՆՑ ԿՐՈՆԱԿԱՆ ՀԱՐԹՈՒԹՅԱՆ ՎՐԱ, բայց արդյունքում Վալենտ II-ը հրամայեց ձերբակալել Ներսես I Մեծին, որից հետո խիստ թշնամական դիրքորոշում որդեգրեց Հայոց թագավորության նկատմամբ։ Վալենտ II-ը մասնակցել էր Հուլիանոսի Ուրացողի (361-363) Արևելյան արշավանքին և գուցե բացասական դեր խաղաց ամենից առաջ հենց այդ հանգամանքը, քանզի Հռոմեական կայսրության որոշ շրջանակներ տեղի ունեցած աղետում, ինչպես չարաբաստիկ Մարկոս Անտոնիոսի և Արտավազդ III-ի (մ.թ.ա 38-31) պարագայում եղավ, հակված էին ամենից առաջ մեղադրել հենց հայերին ու Արշակ III-ին (344-368), բայց մյուս կողմից էլ չի կարելի բացառել նաև կրոնական շարժառիթը:
Խնդիրը կայանում էր նրանում, որ Հուլիանոսն այնպիսի մի կրոնական խառնաշփոթ էր առաջացրել, որ Վալենտ II-ի կառավարման առաջին իսկ ամիսներին մեջտեղ եկած ամենատարբեր կրոնական ուղղությունները արդեն սկսել էին լրջորեն ազդել կայսրության ամբողջության վրա, իսկ այդ պարագայում քրիստոնեության հարցում ԱՎԱՆԴԱԿԱՆՈՐԵՆ ՍԵՓԱԿԱՆ ԿԱՐԾԻՔՆ ՈՒՆԵՑՈՂ հայերի ու նրանց հոգևոր առաջնորդի հայտնվելը Վալենտ II-ի պալատում իրոք կարող էր հունից հանել որոշակիորեն բռնկուն և անհեռատես այդ կայսեր։ Ներսես I Մեծի անակնկալ ձերբակալումը սրեց հայ-հռոմեական հարաբերությունները, ընդ որում ոտնահարված էր նաև Հայոց թագավորության ՊԱՏԻՎԸ, և ահա Արշակ III-ը, չնայած գրեթե բոլոր սահմաններում ստեղծված բարդ իրավիճակին, այնուհանդերձ որոշեց գործել։
Արդյունքում՝ 364 թվականի հուլիսից մինչև դեկտեմբեր սպարապետ Վասակ Մամիկոնյանի գլխավորած Մեծ Հայքի թագավորության հեծելազորը (26.000) ԱՍՊԱՏԱԿԵԼՈՎ ԱՐՇԱՎԵՑ Սեբաստիա-Կեսարիա-Անկյուրա-Կեսարիա-Սեբաստիա երթուղով, ընդ որում Հռոմեական կայսրության բանակի ընդհանուր քայքայվածության, ինչպես նաև հենց քննարկվող ժամանակահատվածում հիշատակված տարածքներում սկիզբ առած Հուլիանոս Ուրացողի մորաքրոջ որդի Պրոկոպիոսի ապստամբության պայմաններում ոչ միայն որևէ մեկը առանձնակի ցանկություն չդրսևորեց ընդհարվել Հայոց ԵՐԿԱԹՅԱ հեծյալների հետ, այլև դրա հնարավորությունն էլ, ըստ էության, չկար։ Արդյունքում՝ տարվա վերջին Վալենտ II-ը ՀԵՏ ԿԱՆԳՆԵՑ իր անմիտ քաղաքականությունից, Ամենայն Հայոց կաթողիկոսն ազատ արձակվեց ու վերադարձավ Հայաստան, մյուս տարի Պրոկոպիոսի ապստամբությունն աստիճանաբար անկում ապրեց, Պրոկոպիոսը գերվեց և մահապատժի ենթարկվեց ու հայ-հռոմեական հարաբերությունները հունի մեջ մտան։
Իրոք, Շապուհ II-ը (309-379) սպառնում էր անխտիր բոլոր քրիստոնյաներին, իսկ իրականացված վերջին զիջումներից հետո էլ, երբ խախտվել էր կայսրության պաշտպանական շրջանի արևելյան ողջ հատվածը և ամեն պահի կարող էր հարված հասցվել Ասորիքին, հռոմեացիներին պետք չէր ՀԱՅԵՐԻ ՀԵՏ ՍՐԵԼ հարաբերությունները»: