«1919թ.-ի նոյեմբերի 23-ին կրկին ԱՄՆ համաձայնությամբ ստորագրվել է ՀՀ-Ադրբեջան համաձայնություն». Թաթուլ Հակոբյան
37
Այսօր, 10:30
Լրագրող Թաթուլ Հակոբյանի ֆեյսբուքյան գրառումը. «Հայաստան-Ադրբեջան դիվանագիտական հարաբերությունների պատմության մեջ օգոստոսի 8-ի փաստաթուղթը առաջինը չէ, ինչպես նշում են շատերը: Դեռ 1919 թվականի այս օրը՝ նոյեմբերի 23-ին, Թիֆլիսում, կրկին Ամերիկայի ներկայությամբ ստորագրվել է Հայաստան-Ադրբեջան համաձայնություն, որով ժամանակավորապես դադարեցվեցին հայ-ադրբեջանական բախումները երկու հանրապետությունների բազմաթիվ վայրերում: Այդ փաստաթղթից դուրս թողնվեցին հիմնական վիճելի հարցերը՝ ա/ Ղարաբաղ, բ/ Շարուր-Նախիջանի կարգավիճակ, գ/ փոքրամասնությամբ բնակեցված մասամբ ինքնավար անկլավներ, դ/ փախստականների վերադարձ, ե/ զինաթափում: Փաստաթուղթը, ինչպես գրում է Ռիչարդ Հովհաննիսյանը, հիմնականում իրենից ներկայացնում էր նպատակների հռչակում, ստորագրեցին Հայաստանի և Ադրբեջանի վարչապետներ Ալեքսանդր Խատիսյանն ու Նասիբ բեկ Ուսուբբեկովը, որպես վկաներ ներկա էին ամերիկյան բանակի գնդապետ Ջեյմս Ռեյը (Col. James C. Rhea) և Վրաստանի արտգործնախարար Եվգենի Գեգեչկորին: Ադրբեջանի ռազմական անհաջողությունը և իրադրությունից օգտվելու Հայաստանի մտադրությունը նոյեմբերի 19-ին Խատիսյանին և Ուսուբբեկովին Թիֆլիս բերեցին: Երկու վարչապետները, որոնց մեծ շուքով դիմավորեցին Վրաստանի պաշտոնատար անձինք և դիվանագիտական կորպուսի անդամները, զատ-զատ քաղաքավարական այցեր կատարեցին, մասնակցեցին գնդապետ Ռեյի հյուրընկալած ընթրիքին, այնուհետև ուղեկցեցին Գեգեչկորուն և Ռեյին՝ Վրաստանի օպերային թատրոնում դիտելու «Աբիսողոմ և Էթերի» ներկայացումը: Վրացի, հայ և ադրբեջանցի ղեկավարների պահվածքի, հագուկապի ու տեսքի նմանությունները կրկին դժվար էր պատկերացնել, որ նրանք միմյանց նկատմամբ խորին անբարյացակամություն տածող և փոխադարձ ճնշամիջոցների մեջ ընկղմված ժողովուրդներ էին ներկայացնում: [Հայ-ադրբեջանական համաձայնության ստորագրման] արարողությանը հաջորդեց շքեղ ճաշկերույթ Օրիենթ հյուրանոցում: Թամադայի՝ Դավիթ Ղամբաշիձեի առաջարկով, նախ բաժակ բարձրացվեց Ուսուբբեկովի և Խատիսյանի պատվին, այնուհետև անդադար կենացներով ողջունեցին Գեգեչկորուն, Ռամիշվիլուն, Ռեյին, Ուորդրոփին, դե Նոնանկուրին, Գաբբային և բարձրաստիճան ուրիշ անձանց: Ռեյը խմեց Անդրկովկասի փառքի ու բարգավաճման կենացը: Խատիսյանն ու Ուսուբբեկովը իրենց վստահությունը հայտնեցին առ այն, որ երիտասարդ հանրապետությունները գտնվում են համագործակցության մի նոր փուլի շեմին: Խատիսյանը հայտարարեց, որ Հայաստանի կառավարությունն ու ՀՅ Դաշնակցությունը միանգամայն վճռական են տրամադրված ադրբեջանական ժողովրդավար պետության հետ սերտ, տևական կապեր հաստատելու հարցում: Ուսուբբեկովը պատասխանեց, որ ինքը միշտ հավատացել է, որ երկու ժողովուրդ, որոնք հազար տարի ապրել ու տառապել են միասին, առկա քաղաքական բոլոր հիմնախնդիրները կարող են հարթել բարեկամաբար»:
