«Ո՞ր կայսրությանն է ծառայում Նիկոլը»․ Արմեն Հովասափյան

ՀՀԿ խորհրդի անդամ Արմեն Հովասափյանի ֆեյսբուքյան գրառոմը․ «Ո՞ր կայսրությանն է ծառայում Նիկոլը
Իր խոսույթում Նիկոլը հաճախ, գրեթե մանտրայի պես, կրկնում է իր մեղադրանքը, թե «կայսրություններն են մեր փոխարեն որոշումներ կայացրել», ինչի հետևանքով էլ, ըստ նրա, Հայաստանը կորցրել է իր ինքնիշխանությունը։ Այդ խոսքերով նա փորձում է ստեղծել ինքնիշխանության «վերականգնողի» կերպար, մարդ, որը պատրաստ է ազատել երկիրը արտաքին ուժերի ազդեցությունից, սակայն իրականությունը, ինչպես հաճախ է լինում, իր խոսքերի տրամագծորեն հակառակն է։
Այսօր մենք ականատես ենք լինում, թե ինչպես նույն Նիկոլն առանց երկմտելու կատարում մեկ այլ կայսրության թելադրանքը՝ բառացիորեն՝ առանց մեկ տառ փոխելու։ Նա, ով հայտարարում էր, թե «այլևս թույլ չի տա, որ արտաքին կենտրոնները մեր փոխարեն որոշեն», ինքն է դարձել այդ արտաքին կենտրոնների տեխնիկական կատարողը։ Եվ դա անում է ոչ թե մերժելով «կայսրության» տրամաբանությունը, այլ ուղղակի փոխարինելով մեկ կենտրոնի հրահանգները մյուսի թելադրանքով։
Ահա հենց այստեղից բխում է գլխավոր հարցը․ եթե նախկինում նա քննադատում էր «կայսրությունների» կործանարար ազդեցությունը, ապա հիմա ո՞ր կայսրության շահերն է սպասարկում։ Խոսքը ոչ թե դաշնակցային հարաբերությունների, ռազմավարական գործընկերության կամ հավասար գործընկերային ձևաչափերի մասին է, այլ բացահայտ քաղաքական ենթակայության։ Փաստացի պետության ոչ բարով ղեկավարն իր երկրի ապագան հանձնում է արտաքին ուժի ձեռքը՝ փոխարենը ստանալով ժամանակավոր քաղաքական աջակցություն կամ անձնական իշխանության ապահովագրություն, դա այլ կերպ, քան պետական շահերի զիջում, անվանել չի կարելի։
Պատմության դասերը հուշում են, որ նման ճանապարհով քայլող ղեկավարները երբեք չեն ավարտում այնպես, ինչպես երազում են։ Կայսրությունների հաշվարկներում փոքր պետության ղեկավարը ժամանակավոր գործիք է, ոչ ավելին, իսկ երբ «գործիքը» կորցնում է իր նշանակությունը, այն դադարում է անհրաժեշտ լինել։ Ասեմ ավելին, մինչ այդ պահը, նա դառնում է կամակատար, ով ստորագրում է փաստաթղթեր, կատարում է պահանջներ և իր իսկ ժողովրդի առաջ այդ ամենը ներկայացնում է որպես «հրաշալի ձեռքբերում»։
Պատմական օրինակները հստակ են։ 11-րդ դարում Վասպուրականի թագավոր Սենեքերիմ Արծրունին, սելջուկների սպառնալիքից վախենալով, իր կամքով «նվիրեց» թագավորությունը Բյուզանդական կայսրությանը՝ փոխարենը ստանալով փոքր տարածքներ և իշխանական տիտղոս Կեսարիայում։ Ինչի հետևանքով Վասպուրականը կորցրեց ինքնուրույնությունը, իսկ ինքը՝ Սենեքերիմը, դարձավ Բյուզանդիայի շարքային վարչական միավորի ղեկավար։ Ավելի ուշ՝ 13-րդ դարում, մոնղոլական տիրապետության օրոք, Զաքարյան իշխանների ընտանիքը՝ մասնավորապես Գրիգոր Զաքարյանը, հույս ուներ, որ մոնղոլների հետ հնազանդ համագործակցության միջոցով կարող է պահպանել իր ազդեցությունը, սակայն մոնղոլական վարչական համակարգի ամրապնդման հետ նրանք կորցրին քաղաքական սուբյեկտայնությունը։
18-րդ դարի վերջում Վրաստանի թագավոր Հերակլ II-ը, իր թագավորությունը պահպանելու հույսով, ընդունեց Ռուսական կայսրության հովանավորությունը։ Մոսկվայի հետ կնքված պայմանագրով նա ակնկալում էր պաշտպանություն պարսկական և օսմանյան ներխուժումներից, սակայն արդյունքում Վրաստանը կորցրեց իր անկախությունը և մի քանի տասնամյակի ընթացքում միացվեց Ռուսական կայսրությանը։ Օսմանյան կայսրության փլուզումից հետո արաբական աշխարհում մի շարք տեղական առաջնորդներ հավատացած էին, որ բրիտանական կամ ֆրանսիական «հովանավորությունը» կհանգեցնի ինքնուրույն պետականության, բայց Մանդատային համակարգը նրանց դարձրեց ընդամենը գաղութային վարչակազմի գործիքներ։
Ամենացցունը մարշալ Ֆիլիպ Պետենի դեպքն է, երբ նացիստական Գերմանիայի ճնշման տակ, ստեղծեց Վիշիի ռեժիմը՝ համոզված, որ համագործակցությունը կպահպանի որոշ ինքնուրույնություն։ Բայց իրականում Ֆրանսիան դարձավ գերմանական քաղաքականության կցորդ, իսկ Պետենը պատերազմի ավարտից հետո դատապարտվեց որպես դավաճան։
Ասվածի օրինաչափությունը մշտապես նույնն է․ փոքր պետության ղեկավարը, ով հենվում է մեծ կայսրության կամ արտաքին հզոր կենտրոնի բարեհաճության վրա, ի վերջո վերածվում է այդ կենտրոնի քաղաքական կամքին ենթակա գործիքի։ Իսկ գործիքների ճակատագիրը միշտ կանխատեսելի է․ երբ դրանք այլևս պետք չեն, դրանք փոխարինվում են։
Հետևաբար՝ խոսքը միայն անցյալի կայսրությունների մասին չէ, այլ այսօրվա այն իրականության, որում Հայաստանը, անկախ ժողովրդի կամքից, վերածվել է մեկ այլ մեծ կենտրոնի ազդեցության գոտու։ Եվ եթե Նիկոլը ցանկանում է անկեղծ լինել իր իսկ հռչակած սկզբունքների հանդեպ, նա պետք է պատասխան տա՝ ո՞ր կայսրության շահերն է ինքն այսօր անձամբ սպասարկում»։