Երկուշաբթի, 05 մայիսի, 2025 թ.
|
Ստեփանակերտում`   +18 °C

«Քնելուց 30 րոպե առաջ սահմանափակելով բջջայինի օգտագործումը՝ կբարելավվեք քնի որակը»․ Արմեն Մուրադյան

«Քնելուց 30 րոպե առաջ սահմանափակելով բջջայինի օգտագործումը՝ կբարելավվեք քնի որակը»․ Արմեն Մուրադյան
160
Այսօր, 13:42

ԵՊԲՀ ռեկտոր Արմեն Մուրադյանի ֆեյսբուքյան գրառումը․ «Եթե քնելուց 30 րոպե առաջ սահմանափակեք բջջային հեռախոսի օգտագործումը, ապա էականորեն կբարելավվեք
քնի որակը և աշխատանքային հիշողությունը։
Քնի որակն ապահովում է ավելի լավ ֆիզիկական և հոգեբանական բարեկեցություն: Այն կարգավորվում է էնդոգեն հոմեոստատիկ, նեյրոգեն և ցիրկադային պրոցեսներով։ Այնուամենայնիվ, շրջակա միջավայրի և վարքի գործոնները նույնպես կարևոր դեր են խաղում քնի հիգիենայի մեջ: Էլեկտրոնային սարքերի օգտագործումն արագորեն աճում է և կապված է բազմաթիվ անբարենպաստ հետևանքների հետ, ինչը հանրային առողջության առումով մտահոգիչ է:
Ամերիկյան «National Library of Medicine» պարբերականում վերջերս հրապարակված հոդվածում նշվում է, որ կատարվել է հետաքրքիր ուսումնասիրություն Սաուդյան Արաբիայում բժշկական կրթություն ստացող ուսանողների հետ համատեղ՝ «Էլեկտրոնային սարքերից կախվածության ազդեցությունը քնի որակի և ուսանողների ուսումնառության որակի վրա» թեմայով:
Հետազոտության գրեթե բոլոր մասնակիցներն օգտագործել են սմարթֆոններ, իսկ նրանց 75.0%-ը (456/608) միշտ օգտագործել են դրանք քնելուց առաջ: Ուսանողների կեսը (53%) քնի վատ որակ ունի, մինչդեռ 32%-ը ունի կախվածություն սմարթֆոնների օգտագործումից: Հետազոտությանը մասնակցած ուսանողների մեկ երրորդը (195/608, 32,07%) պարզվել է, որ կախվածություն ունի սմարթֆոններից, իսկ 62,75%-ը (320/510) գնահատվել են որպես է վատ քնողներ:
Արդյունքները ցույց են տվել, որ ուսումնասիրության մասնակիցների կեսից ավելին տառապում է քնի վատ որակից: Մեկ այլ վերջերս կատարված ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի առաջին կուրսեցիների 75,4%-ը քնի վատ որակ է ունեցել:
Քնի կարևորությունը դժվար է գերագնահատել, քանի որ այն կարևոր դեր է խաղում իմունային, հորմոնալ և սրտանոթային համակարգերում, ինչպես նաև կարգավորում է ախորժակը և նյութափոխանակությունը: Քնի ցածր որակը, որը նկատվում է նշված ուսումնասիրության մեջ, կարող է առողջության համար լուրջ վտանգ ներկայացնել: Ենթադրվում է, որ քնի խանգարման մեխանիզմները անբարենպաստ կարճաժամկետ և երկարաժամկետ ազդեցություն ունեն ընդհանուր բարեկեցության վրա: Սիմպաթոադրենալ համակարգի, սիմպաթիկ նյարդային համակարգի և հիպոթալամո-հիպոֆիզ-մակերիկամային համակարգի ակտիվացումն ակնհայտ է բազմաթիվ դիտարկումների շնորհիվ: Քնի ընթացքում կարճատև և երկարատև արթնացումների ժամանակ թթվածնի ընդունման և ածխաթթու գազի արտադրության ավելացումը վկայում է նյութափոխանակության բարձրացման մասին։
Վատ քնող մարդիկ հակված են ճարպակալման և 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի զարգացման ավելի մեծ ռիսկի, քանի որ քնի դանդաղ ալիքը ճնշելը հանգեցնում է ինսուլինի զգայունության, լեպտինի մակարդակի նվազման և գրելինի մակարդակի բարձրացման: Դարձելի պատճառների բացահայտումը, որոնք հանգեցնում են քնի որակի վատթարացմանը, կարող է օգնել բարելավել քնի հիգիենան:
Մեկ այլ ուսումնասիրություն պարզել է, որ ինտերնետային կախվածությունը սերտորեն կապված է դեռահասների ցերեկային ավելորդ քնկոտության հետ, և ինտերնետային կախվածության մեջ ցերեկային ավելորդ քնկոտության տարածվածությունը կազմել է 37.7%՝ բացի անքնությունից, ապնոեի, ատամների կռճտոցի և մղձավանջների ավելի մեծ տարածվածության:
Կան մի քանի ենթադրյալ մեխանիզմներ, որոնց միջոցով էկրանները ազդում են քնի վրա: Էլեկտրոնային սարքերի օգտագործումը նվազեցնում է այն ժամանակը, որը կարող էր ծախսվել քնի վրա: Էլեկտրոնային սարքերը փոխում են վարքագիծը քնելուց առաջ, քանի որ օգտվողները էկրանի մոտ ավելի երկար ժամանակ են անցկացնում՝ հետաձգելով քնելու ժամանակը: Բացի այդ, ինչպես բռնի, այնպես էլ ոչ բռնի տեսարաններ պարունակող տեսախաղերից ստացված հոգեբանական խթանումը մեծացնում է գրգռվածությունը:
Քնի վրա էլեկտրոնային սարքերի բացասական ազդեցության մեկ այլ հավանական մեխանիզմ է քնելուց առաջ էկրաններից արտանետվող լույսի ազդեցությունը: Սովորաբար մելատոնինի մակարդակը բարձրանում է քնելուց մի քանի ժամ առաջ, բայց ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ էկրանի լույսը նվազեցնում է արյան մեջ դրա մակարդակը՝ ճնշելով քնելու ցանկությունը: Ակնկալվում է, որ քնելուց առաջ էլեկտրոնային սարքերի, հատկապես սմարթֆոնների օգտագործումը նվազագույնի հասցնելը կապահովի քնի որակի բարելավում: Մի փոքր պատահական փորձնական ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ քնի որակը և աշխատանքային հիշողությունը բարելավվել են այն մասնակիցների մոտ, ովքեր սահմանափակել են բջջային հեռախոսի օգտագործումը քնելուց 30 րոպե առաջ: Հեռախոսի օգտագործման սահմանափակումն ընդամենը մեկ շաբաթով ավելացնում է առանց էկրանային լույսի անցկացրած ժամանակը 17 րոպեով և քնի ժամանակը 21 րոպեով։
Ավելցուկային քաշը/ճարպակալումը մեկն է՝ էկրանների առջև անցկացրած ժամանակի պատճառով առավել փաստագրված հետևանքներից: Բազմաթիվ ուսումնասիրություններ պարզել են կապը էկրանների ազդեցության և ճարպակալման ռիսկի բարձրացման միջև: Հասարակական վայրերում էկրանների առջև անցկացրած ժամանակը կրճատելու պատահական վերահսկելի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ երեխաների քաշի ավելացումը նվազել է, ինչը վկայում է պատճառահետեւանքային կապի մասին:
Ժամանակակից ապացույցները ցույց են տալիս, որ էկրանների ազդեցությունը երեխաների և դեռահասների մոտ գիրություն է առաջացնում՝ դիտման ընթացքում սննդի ընդունման ավելացման պատճառով: Բարձր կալորիականությամբ և ցածր սննդարար արժեք ունեցող սննդի և ըմպելիքների գովազդի ազդեցությունը, որն ազդում է երեխաների նախասիրությունների, գնման պահանջների, սպառման սովորությունների վրա կրճատում է նաև քնի տևողությունը:
Օրական 1 ժամից ավելի հեռուստացույց դիտելը կամ վիդեո խաղեր խաղալը կապված է ճարպակալման հետ դեռահասների մոտ, ովքեր չեն հետևում ֆիզիկական ակտիվության պահպանմանը:
Ֆիզիկական ակտիվության պակասը, քնի և սնվելու ոչ պատշաճ ռեժիմը, շաքար պարունակող ըմպելիքների օգտագործումը և նստակյաց ապրելակերպը դեռահասների մոտ ավելորդ քաշի/ճարպակալման ռիսկի կարևոր գործոններ են: Դեռահասները, ովքեր ավելի քան 4 ժամ անցկացնում են համակարգչի կամ ձեռքի սարքերի հետ, ունեցել են ավելորդ քաշի/ճարպակալման ամենաբարձր տարածվածությունը (36,6%), համեմատած դեռահասների 29,5% - ի հետ, ովքեր 1-3 ժամ են անցկացնում համակարգչի կամ հեռախոսի հետ, և դեռահասների 27,5%-ը, ովքեր 1 ժամից պակաս են անցկացնում էկրանների առջև: Նմանատիպ պատկեր է նկատվել նաև հեռուստացույց դիտելիս կամ տեսախաղեր խաղալիս»։

Աղբյուրը`   Արմեն Մուրադյան