Համրից մինչև հնչյունային. ապրիլի 16-ը Հայ կինոյի օրն է
283
Չորեքշաբթի, 16 ապրիլի, 2025 թ., 20:18
Հայկական կինոյի ծննդյան տարեթիվն է համարվում 1923 թվականը։ Այս թվականին է որոշում կայացվել մասնավոր կինոթատրոններն ազգայնացնելու և «Պետկինո» հիմնելու մասին։ «Պետկինո»-ն 1928 թվականից վերանվանվել է «Հայկինո», 1938 թվականից՝ Երևանի կինոստուդիա, 1957 թվականից՝ «Հայֆիլմ» (1966 թվականից՝ Հ. Բեկնազարյանի անվան)։ 1924 թվականից կինոթատրոններ են բացվել Երևանում, Ղարաքիլիսայում (այժմ՝ Վանաձոր), Նոր Բայազետում (այժմ՝ Գավառ), Ստեփանավանում։ Առաջին գեղարվեստական ֆիլմի համար թեև հայտարարվել է լավագույն սցենարի մրցույթ, սակայն արդյունքում գեղխորհդի որոշմամբ էկրանավորվել է Շիրվանզադեի «Նամուսը», որն էլ դարձել է հայկական առաջին գեղարվեստական համր ֆիլմը։ Ֆիլմը նկարահանել է Համո Բեկնազարյանը, որը 1921 թվականից աշխատում էր վրացական կինոստուդիայում։ Բեկնազարյանը Հայաստանում հաստատվում է 1926 թվականից։ «Նամուս» ֆիլմում նկարահանվել են այդ ժամանակ արդեն մեծ ճանաչում ունեցող Սունդուկյանի անվան թատրոնի դերասաններ Հովհաննես Աբելյանը, Հասմիկը, Համբարձում Խաչանյանը, Օլգա Մայսուրյանը, Ավետ Ավետիսյանը, Հրաչյա Ներսիսյանը, Նինա Մանուչարյանը։ Ֆիլմն աչքի է ընկնում արտահայտիչ կինոլեզվով, ժողովրդի բարքերն ու կենցաղի մանրամասերը պատկերելու հավաստիությամբ։ Համո Բեկնազարյանի այս և հաջորդ կինոնկարները հաստատել են նրա վարպետությունն ու ինքնատիպությունը։ Նա նկարահանում է նաև մեծակտավ, էպիկական «Զարե» ֆիլմը, որը քրդերի մասին է և «Խասփուշ» ֆիլմը, որը Իրանում գյուղացիների ապստամբության մասին է։ Այս երկու ֆիլմերում փաստորեն հայ կինոգործիչներն անդրադարձել են նաև այլ ժողովուրդների հոգսերին։ Այդ կինոնկարներում Արևելքն արտացոլված է հակասությունների իրական համատեքստում։ Հայկական կինոյի համր շրջանը հարուստ է կատակերգական կինոնկարներով՝ «Շոր և Շորշոր» (1926, ռեժ.՝ Հ. Բեկնազարյան), «Մեքսիկական դիպլոմատները» (1931, ռեժիսոր՝ Ամասի Մարտիրոսյան), «Կիկոս» (1931, ռեժիսոր՝ Պատվական Բարխուդարյան)։ Այլ կինոնկարներից են՝ «Չար ոգի» (1927, ռեժ.՝ Պ. Բարխուդարյան), «Խորտակված վիշապներ» (1932, ռեժ.՝ Լևոն Քալանթար), «Անուշ» (1933, ռեժ.՝ Ի. Պերեստիանի), «Երբ ծաղկում են այգիները» (1934, ռեժ.՝ Ջերգիզ Ժամհարյան) և այլն։ Համր կինոյի վերջին ֆիլմը «Գիքորն» է (ըստ Հովհաննես Թումանյանի, 1934, ռեժ.՝ Ա. Մարտիրոսյան), որը հուզիչ և նուրբ հոգեբանական պատմություն է գեղջուկ տղայի մասին։ 1935 թվականին նկարահանվել է հայկական առաջին հնչուն ֆիլմը՝ «Պեպոն» (ռեժ.՝ Համո Բեկնազարյան), որն ամփոփել է համր կինոյի նվաճումները և արժանացել միջազգային ճանաչման։ Ֆիլմն իր պարզությամբ, փայլուն դերակատարումներով, պատկերաշարի գունեղությամբ դարձել է ժողովրդական։
