«Մարդկանց 42%-ը մեծապես կախված է թվային սարքավորումներից. օգուտներ, ռիսկեր». Արմեն Մուրադյան
50
Այսօր, 00:48
ԵՊԲՀ ռեկտոր Արմեն Մուրադյանի ֆեյսբուքյան գրառումը. «Ըստ ուսումնասիրությունների՝ մարդկանց 42%-ը մեծապես կախված է թվային սարքավորումներից․ Էլեկտրոնային սարքերի (գաջեթներ) կիրառումը, տարածվածություն, օգուտներ, ռիսկեր Այսօրվա գերկապակցված աշխարհում թվային գաջեթները դարձել են առօրյա կյանքի անբաժանելի մասը, մասնավորապես երիտասարդների շրջանում: Սմարթֆոններից, նոութբուքերից մինչև պլանշետներ և խաղային կոնսոլներ, այս սարքերը առաջարկում են բազմաթիվ գործառույթներ, որոնք բարելավում են հաղորդակցությունը, զվարճալի ժամանցը և արտադրողականությունը: Այնուամենայնիվ, առավելությունների հետ մեկտեղ, աճում է մտահոգությունը այս գաջեթների՝ կախվածություն առաջացնող բնույթի և երիտասարդների բարեկեցության վրա դրանց հնարավոր ազդեցության վերաբերյալ: Բջջային հեռախոսները, ինտերնետը, սոցիալական լրատվամիջոցների կայքերը և տեքստային հաղորդագրությունները փոխել են աշխարհի մասին պատկերացումները: Ըստ վիճակագրության աշխարհում բջջային օգտագործող մարդկանց թիվը շուրջ 7 միլիարդ է: 2024թ.-ի «Կենսաբանության, դեղագործության և առողջապահական գիտությունների համաշխարհային հանդեսում» հրապարակված հոդվածում, որը 1100 մասնակիցների (18-26 տարեկան) մոտ գաջեթների կիրառելիության ուսումնասիրության արդյունքներ է ամփոփում, նշվում է, որ մասնակիցների մեծամասնության՝96%-ի մոտ ամենաշատ օգտագործվող գաջեթները սմարթֆոններն են: Ըստ հետազոտության՝ սմարթֆոնների օգտագործման առավելագույն ժամանակը 2-5 ժամ է եղել մասնակիցների 47%-ի մոտ, իսկ 29%-ի մոտ այն գերազանցել է օրական 5 ժամը: Օգտագործման հիմնական նպատակը 79%-ի մոտ եղել է սոցիալական ցանցերում հաղորդակցությունը, իսկ 8%-ի մոտ խաղերը: Ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ կախվածության մակարդակը եղել է մեղմ (7%), չափավոր (51%), ծանր (34%) և շատ ծանր (8%): Կախվածության ծանրության աստիճանի տեսանկյունից՝ ծանր և շատ ծանր կախվածություն ունեցող մասնակիցների թիվը ցույց է տվել, որ մարդկանց 42%-ը մեծապես կախված է թվային սարքավորումներից: Հատկանշական է, որ պետք է տարբերակել գաջեթային կախվածությունը և ինտերնետից կախվածությունը: Երբ մարդը երկար ժամանակ օգտագործում է ինտերնետը իր սմարթֆոնի վրա, օրինակ, պոկեր խաղալու համար, դա ավելի շատ կախվածություն է ինտերնետից՝ պոկեր խաղալու իր կախվածության պատճառով, քան կախվածություն հենց բուն սարքից՝ սմարթֆոնից: Ինչ վերաբերում է խաղացողների կախվածությանը սմարթֆոնների խաղերից, ապա դա կախվածություն է խաղային վարքագծից, այլ ոչ թե ամբողջ սարքից: Հետևաբար, սմարթֆոնի օգտագործումը մոլախաղերի կամ կախվածության այլ վարքագծի համար չպետք է շփոթել սմարթֆոնից կախվածության հետ: Նույն նկատառումներից ելնելով՝ տարբերակում է դրվում ինտերնետային կախվածության և ցանցում իրականացվող որոշակի գործողություններից կախվածության միջև, ընդորում, ցանցում ամենատարածված վարքագծերից մեկը սոցիալական ցանցերում հաղորդակցությունն է: Այն մարդկանց մոտ, ովքեր չափից ավելի են օգտվում էլեկտրոնային գաջեթներից մի շարք առողջական խնդիրներ են առաջանում։ Էլեկտրոնային սարքերի երկարատև օգտագործման դեպքում տուժում են աչքերը, պարանոցի, ձեռքերի և դաստակների մկանները: Սմարթֆոնի չափազանց մեծ օգտագործումը կարող է հանգեցնել կրկնվող սթրեսային իրավիճակների կամ գերօգտագործման համախտանիշի զարգացմանը, ինչը կարող է ազդել ձեռքի աշխատանքի վրա և առաջացնել բութ մատի ցավ: Բութ մատը բոլոր մատներից ամենաքիչ ճկունությունն ունի և հարմարեցված չէ բջջային ստեղնաշարի վրա հաղորդագրություններ մուտքագրելու և անհրաժեշտ կրկնվող շարժումները կատարելու համար: Սմարթֆոն օգտագործելիս բութ մատների կիրառումը՝ կրկնվող գործողություններ կատարելու համար, ինչպիսին է, օրինակ, հաղորդագրության մուտքագրումը, կարող է վնասվածքի պատճառ հանդիսանալ: Էլեկտրոնային սարքերի չափից շատ օգտագործող մարդկանց մոտ զարգանում են մկանակմախքային խանգարումներ: Կրկնվող լարվածության ախտանիշն արդեն քրոնիկ վիճակ է, որը զարգանում է երկարատև կրկնվող, ուժգին կամ անհարմար ձեռքի շարժումների պատճառով, որոնք հանգեցնում են պարանոցի, ուսի, նախաբազկի և ձեռքի մկանների, ջլերի և նյարդերի վնասմանը, ինչը կարող է առաջացնել ցավ, թուլություն, թմրություն կամ շարժողական վերահսկողության խանգարում: Էլեկտրոնային հարմարանքների երկարատև օգտագործումը առաջացնում է նաև «համակարգչային տեսողության համախտանիշ», որն արտահայտվում է աչքերի լարվածությամբ, չորությամբ, գրգռվածությամբ, կարմրությամբ, տեսողության պղտորմամբ և կրկնակի տեսողությամբ: Մասնագետները խորհուրդ են տալիս գաջեթներից օգտվողներին հետևել «20-20-20 կանոնին», որը ենթադրում է, որ սարքը 20 րոպե շարունակ աշխատացնելուց հետո 20 վայրկյան ընդմիջում պետք է արվի՝ նայելով հեռավոր որևէ օբյեկտի 20 ոտնաչափ հեռավորության վրա, հաճախակի թարթելով աչքերը, ինչը կնվազեցնի չորությունն ու լրացուցիչ լարվածությունը աչքերի վրա: Այս կանոնը կարող է նաև նվազեցնել աչքերի չորությունն ու լարվածությունը: Ձեռքի, պարանոցի և ուսի ցավերի գանգատները տարածված են գաջեթներ օգտագործողների մոտ և սահմանվում են որպես «մկանակմախքային գանգատներ ձեռքի, պարանոցի և (կամ) ուսի վերաբերյալ, որոնք չեն առաջանում սուր վնասվածքի կամ որևէ համակարգային հիվանդության պատճառով»: Ցավը հիմնականում պայմանավորված է համակարգչի հետ աշխատելու սխալ կեցվածքով կամ տեխնիկայով: Ամենատարածված պատճառներից մեկը համակարգիչների և գրասեղանների օգտագործումն է, որոնք էրգոնոմիկորեն ճիշտ և համապատասխան չեն: Երկար ժամանակ համակարգչով աշխատող մարդիկ պետք է ձեռնարկեն էրգոնոմիկ միջոցներ, ինչպիսիք են՝ ճիշտ կեցվածքը, օգտագործեն էրգոնոմիկորեն համապատասխան կահույք, առաջնորդվեն էրգոնոմիկորեն հարմար նորարարական գաջեթների դիզայնով և կատարեն ձգվող վարժություններ՝ լարվածությունն ու անհարմարությունը նվազեցնելու համար՝ առանց արտադրողականության վրա ազդելու։ Ավելին, անհրաժեշտ է հնարավորության դեպքում բավարար ընդմիջումներ կատարել։ Նշանակալի կապ կա համակարգիչով աշխատելու ժամերի քանակի և ընդհանուր մկանակմախքային համակարգի խանգարումների միջև։ Սմարթֆոնի չափից շատ օգտագործումը, որը, ըստ որոշ աղբյուրների, ավելի տարածված է կանանց և չափահաս երիտասարդների մոտ, կապված է անհանգստության, դեպրեսիայի, սթրեսի և ցածր ինքնագնահատականի հետ։ Նրանք վատ սոցիալական հարաբերություններ ունեն, հետևաբար, կարծում են, որ պետք է անընդհատ կապի մեջ լինեն ուրիշների հետ սոցիալական հարթակում։ Բջջային հեռախոսի երկարատև «լռությունը» կարող է հանգեցնել դյուրագրգռության, քնի խանգարումների, անքնության և մարսողության հետ կապված խնդիրների: Որոշ մասնագետներ իրենց ուսումնասիրության մեջ եզրակացրել են, որ բջջային հեռախոսների օգտագործման կախվածությունից հետո վարքային խնդիրները սթրես են առաջացնում: Իսկ այլ ուսումնասիրություններ ցույց են տվել դրական կապ դեպրեսիայի և անհանգստության՝ օրական ուղարկված հաղորդագրությունների քանակի, ինչպես նաև վերահսկողության կորստի և սոցիալական անհանգստության միջև: Հնդկաստանում ուսանողների շրջանում անցկացված մի քանի ուսումնասիրություններ արձանագրել են նոմոֆոբիայի (բջջային հեռախոս չօգտագործելու ֆոբիայի կրճատ ձև) բարձր տարածվածություն, որը նկարագրում է բջջային հեռախոսը կորցնելու կամ ժամանակավորապես առանց դրա մնալու հետ կապված անհանգստությունը կամ անհարմարության զգացումը և ենթադրվում է, որ կապված է բջջային հեռախոսների չափազանց օգտագործման հետ։ Թվային կախվածության հետևանքները դուրս են գալիս անհատական բարեկեցության սահմաններից և ազդում են ավելի լայն սոցիալական և հանրային առողջության խնդիրների վրա: Էկրանի առջև անցկացրած չափազանց մեծ ժամանակը հանգեցնում է մի շարք բացասական հետևանքների, ներառյալ ճանաչողական ֆունկցիայի խանգարումը, քնի ռեժիմի խանգարումը, սոցիալական փոխազդեցության նվազումը և հոգեկան խանգարումները, ինչպիսիք են դեպրեսիան և անհանգստությունը: Բացի այդ, թվային սարքերի համատարած տարածումը խնդիրներ է ստեղծում միջանձնային հարաբերությունների, աշխատանքի արտադրողականության և ինքնակարգավորման համար՝ նվազեցնելով կյանքի ընդհանուր որակը: Ամփոփելով, կարելի է ասել, որ գաջեթային կախվածությունը թվային դարաշրջանում հրատապ խնդիր է, որը պահանջում է համակարգված գործողություններ բազմաթիվ մակարդակներում՝ դրա բացասական հետևանքները մեղմելու և տեխնոլոգիայի հետ ավելի առողջ հարաբերություններ ամրապնդելու համար: Թվային կախվածության խնդրի լուծման հույս կա կանխարգելման, միջամտության և քաղաքականության համադրության միջոցով: Կրթության և իրազեկման ջանքերը կարևոր են բոլոր տարիքի մարդկանց շրջանում թվային գրագիտության և պատասխանատու օգտագործման խթանման համար: Բացի այդ, ճանաչողական վարքային թերապիայի, գիտակցության և վարքի փոփոխման տեխնիկայի վրա հիմնված միջամտությունները կարող են օգնել մարդկանց զարգացնել էկրանի ավելի առողջ սովորություններ և հաղթահարման ռազմավարություններ»:
